«چند هفته می شد که احساس می کردم رفتار مدیر بخش با من تغییر کرده است. متوجه نگاه ها ورفتارهای معنی دار او شده بودم؛ ولی آنها را جدی نمی گرفتم، تا اینکه دیروز در پایان وقت اداری به اتاقم آمد و با من درباره ی چیزهای نامربوطی صحبت کرد.
اصلا نمی توانستم باور کنم که این مرد موجه، این چنین رفتار کند. نفهمیدم چطور از دفتر کار خارج شدم؛ اما وقتی به خانه رسیدم یک راست به اتاقم رفتم و یک دل سیر برای ساده لوحی خودم گریه کردم.
«شب امتحان ناراحتی قلبی مزمن من عود کرد و به همین دلیل نمره ی امتحان آن روزم خیلی بد شد، درصورتی که بقیه نمره هایم خیلی خوب بود و به آن نمره نیاز داشتم این مسئله را با استادم مطرح کردم ولی او دادن نمره را مشروط به داشتن رابطه ای خاص دانست. هروقت پیش او می رفتم، در مور چیزهای نامربوط صحبت می کرد، اصلا نمی توانستم باور کنم هربار که از اتاقش بیرون می آمدم، اعصابم به هم می ریخت.»
«مدتی بود که احساس می کردم قلبم درد می کند فشارهای عصبی، ناراحتی هایم را بیشتر کرده بود، وقتی وارد مطب شدم، پزشک که مردی شیک پوش و بسیار آراسته بود، برای خوشامدگویی جلو آمد، در حین صحبت در مورد بیماری ام، مدام از ظاهر و اندام من تعریف می کرد، تا اینکه در موقع معاینه احساس کردم رفتارهایی نشان می دهد که اصلا برای معاینه ضروری نبود، برای همین به سرعت بلند شدم و از مطب بیرون رفتم.»
شاید شما هم مواردی مشابه را تجربه کرده یا از دوستان خود شنیده باشد؛ اما نتوانسته اید نام خاصی بر آن بگذارید یا مرجع قانونی مشخصی برای رسیدگی به آن پیدا کنید. چنین رفتارهایی باعنوان کلی مزاحمت جنسی (Sexual Harassment) شناخته می شوند.
راکشل، روان شناس آمریکایی درسال 1995نشانه های هشدار دهنده مزاحمت جنسی را این گونه تعریف می کند: «هرنوع رفتار ناخواسته که ماهیت جنسی داشته باشد."
مزاحمت جنسی حیطه وسیعی از رفتارهای ناخوشایند را دربر می گیرد که اگر بخواهیم جزئی تر به آن بپردازیم می توانیم آن را به سطوح مختلف کلامی، غیرکلامی و جسمی تقسیم کنیم:
سطح کلامی
1.گفتن ماجراها و شوخی ها و طنزهای جنسی
2.پرسیدن سوالاتی در مورد زندگی شخصی یا جنسی فرد
3.کنایه های جنسی در گفتار
4.اظهارنظر در مورد ظاهر و پوشش فرد
5.دادن پیشنهاد یا دعوت جنسی ناخواسته
6.درخواست های مکرر برای قرار ملاقات یا رابطه خارج از محیط کار
سطح غیرکلامی
1.نشان دادن تصاویر نامناسب جنسی
2.چشم چرانی، چشمک زدن
3.فرستادن نامه، یادداشت و پیام الکترونیکی یا تصاویر جنسی
سطح جسمی
1.لمس کردن ناجور و نامناسب، نوازش کردن
2.سر راه شخص ایستادن و مانع عبور او شدن
3.برخورد جنسی به زور
انواع مزاحمت های جنسی
در هر محیطی به ویژه در محیط های کاری، درمانی یا آموزشی به تناسب موقعیت، دو نوع مزاحمت جنسی ممکن است اتفاق بیفتد:
1.مزاحمت های جنسی در اجزای چیزی
این مزاحمت نشان دهنده حالتی است که در آن، مزاحم از موضع و جایگاه بالاتری نسبت به قربانی برخوردار است و قربانی در مراتب پایین تری قرار دارد و به نوعی زیر دست اومحسوب می شود.
قربانی بنا به دلایلی مثل ارتقای شغلی، وام، نمره اضافه یا رفع مشکل اداری، کاری یا درسی و... که انجام آن ها منوط به همکاری فرد دارای قدرت است؛ مورد مزاحمت قرار می گیرد. مزاحم انجام این امور را مشروط به پذیرفتن پیشنهادهای غیرمعقولش می داند و نپذیرفتن مزاحمت از طرف قربانی ممکن است مشکلات و محدودیت هایی را برای وی در پی داشته باشد.
2.مزاحمت جنسی در محیط نامناسب
نوع دوم، گونه ای از مزاحمت جنسی است که شامل رفتارهای ناخوشایند جنسی می شود و بر حسب شدت آن در طیفی از رفتارهای جنسی قرار می گیرد.
این رفتارها از شوخی های جنسی، ارائه تصاویر نامناسب، اظهار نظر یا بحث های بی مورد و بی پروای جنسی گرفته تا رفتارهای آزاردهنده، خشونت آمیز یا تهدیدآمیز در نوسان اند.
در این نوع مزاحمت جنسی، مبادله ای در کار نیست و ارتباط مستقیمی با جایگاه اجتماعی یا حرفه ای فرد ندارد و در اکثر موارد دو طرف از نظر مرتبه اجتماعی و شغلی هم سطح هستند.
مزاحم با انجام چنین اعمالی قربانی را آشفته می کند و محیط ناامنی را برای او به وجود می آورد که این امر موجب اختلال در فعالیت قربانی می شود.
البته اگر این رفتارها یک بار رخ دهد ممکن است آن را مزاحمت به حساب نیاوریم، ولی اگر تکرار شود، قطعا در زمره مزاحمت ها قرار می گیرد.
مزاحمت جنسی در چه موقعیت هایی رخ می دهد؟
مزاحمت جنسی در هر مکان و در مورد هر فردی ممکن است رخ دهد؛ اما احتمال بروز آن در بعضی از موقعیت ها بسیار بیشتر است.

سه موقعیت عمده که در بررسی ها مورد توجه قرار می گیرند عبارتنداز:
1- محیط کار
با توجه به آمار و ارقام موجود و میزان بالای شکایت ها در این زمینه، می توان گفت که در محیط کار نسبت به محیط های دیگر، مزاحمت جنسی بیشتر از هرجا که امکان رابطه دو انسان مخصوصا از دو جنس مخالف به صورت منظم و پیوسته تداوم داشته باشد، امکان وقوع بعضی رویدادها از جمله مزاحمت جنسی وجود دارد.
کمیسیون فرصت های برابر شغلی درآمریکا تعریفی از مزاحمت جنسی در محیط کار ارائه داده که به شرح زیر است:«پیشروی جنسی ناخوشایند، درخواست برای توجه جنسی و دیگر برخوردهای کلامی یا جسمی از نوع جنسی که شاید برای فرد فرصتی مانند ارتقای شغلی را فراهم کند یا در برگیرنده تهدیدی برای از دست دادن شغل باشد".
همانطور که از این تعریف نیز استنباط می شود، در محیط کار مزاحمت جنسی در ازای چیزی(نوع اول) بیشتر دیده می شود.
بنابراین در اغلب مشاغلی که نظام سلطه مراتبی وجود دارد و شرایط فرادستی و فرودستی حاکم است، امکان ایجاد مزاحمت جنسی نیز به مراتب افزایش می یابد.
البته نوع دوم مزاحمت جنسی (مزاحمت جنسی در محیط نامناسب) در بعضی مواقع که افراد با یکدیگر هم رتبه هستند هم رخ می دهد؛ اما مزاحمت جنسی از نوع اول در محیط کار بیشتر به چشم می خورد.
در این نوع مزاحمت، پذیرفتن پیشنهاد ازسوی قربانی، منافع و ترفیع موقعیت شغلی را در پی دارد و عدم پذیرش این درخواست منجر به حذف امتیازات، جریمه یا حتی اخراج از کار می شود و همانطور که قبلا نیز توضیح داده شد، این ممانعت تأثیر مستقیمی بر وضعیت کاری و حرفه ای قربانی دارد.
در واقع، در این نوع از مزاحمت، فرد دارای قدرت و برتری، از نفوذ و اقتدار خود در جهت نیل به اهداف غیرمعقولش سوء استفاده می کند و قربانی در اکثر مواقع، به خاطر از دست ندادن شغل یا مرتبه خود، مجبور به پذیرش چنین پیشنهاداتی می شود.
در مزاحمت از نوع محیط نامناسب، فرد قربانی از نظر روحی و روانی دچار آشفتگی و ناراحتی می شود و درصورت ادامه داشتن چنین درخواست هایی در انجام وظایفش اختلال ایجاد می شود و شاید این موضوع سبب کناره گیری او از محیط کار شود.
2. محیط آموزشی(مدرسه، دانشگاه و...)
دانش آموزان و دانشجویان به دلیل حضور در محیطی که توازن قدرت وجود ندارد و به دلیل نوعی بی تجربگی و ناآگاهی نسبت به این مسئله، بیشتر از گروه های دیگر در معرض مزاحمت قرار می گیرند و این مشکل در مورد دختران دانشجو و پسران دبستانی رایج تر است.
3.محیط درمانی
محیط درمانی یکی دیگر از موقعیت هایی است که به دلیل برقراری روابط نزدیک و صمیمی میان درمانگر و درمان جو یا پزشک و بیمار به دلیل مجوز درمانگر برای دریافت اطلاعات خصوصی یا معاینات خاص و ... ممکن است زمینه مزاحمت فراهم شود.
درحیطه روانشناسی، معمولا بعد از مدتی که از جلسه درمان می گذرد، یک رابطه عاطفی توأم با احترام شکل می گیرد که خود، جزئی از روند درمانی است و شکل گیری و عمق آن به نفع درمان جو تمام می شود.
اما گاهی اوقات ممکن است به دلیل دخالت های غیر حرفه ای درمان گر، به رابطه ای تبدیل شود که نه اخلاقی است و نه چارچوبی حرفه ای دارد.
بروز این رابطه که گاهی با عنوان انتقال متقابل مطرح می شود، به این معنی است که حالات احساسی و تمایلاتی از جمله تمایلات جنسی از سوی درمان گر به بیمار ایجاد می شود.
به هر حال، شروع این رابطه چه از طرف درمانگر باشد، چه از طرف مراجع، ازنظر علمی به ضرر درمان جو می شود و موجب آسیب های روانی بیشتر برای او می شود. معمولا وقتی درمانجو از این جو عاطفی خارج شود، متوجه این واقعیت می شود که در این فضا برای او چه رخ داده است و دچار حالتی ناخوشایند مانند احساس گناه می شود که ضد درمان است.

منبع: ماهنامه مشاوره و روانشناسی سپیده دانایی