هر اثر علمی-تحقیقی دارای سه رکن می باشد:

o         مواد سالم و مطمئن که از منابع معتبر و از طریق استدلالهای علمی به دست آمده باشد.  

o         شیوه صحیح استدلال  

o         توان علمی و اجتهادی محقق برای شناخت روشهای درست تحقیق

   ü   اما برای پژوهش مراحلی وجود دارد:

  1.       فرضیه و طرح تحقیق

انسان از مجهول به معلوم می رسد و این سؤالها و مجهولات مبنای هر فرضیه‌ی علمی را تشکیل می دهند.

پس از طرح مجهول وتشکیل فرضیه، برای بررسی و اثبات آن، باید طرح تحقیق ریخته شود. طرح تحقیق،در واقع قانون کار محقق است و هدف،محدوده کار،رؤوس مباحث، ابزارها و روش تحقیق، و حوزه منابع را روشن می سازد و مانع از پراکنده کاری و اتلاف وقت و نیرو می‌گردد. 

یکی از نشانه های علمی و تحقیقی بودن مقاله آن است که نویسنده بتواند چکیده خوب و مفیدی برای آن بنگارد

2.      روش تحقیق

نویسنده مقاله تحقیقی به تناسب رشته ای که دارد، روش خاصی را در امر تحقیق انتخاب می کند، اما در عین حال از برخی قواعد و روشهای عمومی نیز استفاده می کند که تقریبا در تمام مقاله های تحقیقی مشترک است.روش تحقیق به دو نوع میدانی و کتابخانه ای تقسیم می شود.

 در تحقیق میدانی که بیشتر به مسائل علم تجربی، اجتماعی و جامعه شناسی مربوط است، محقق با کاوش در نمونه های عینی و با تفحص و استقرا در گستره ای خاص به نتایج کلی می رسد.

اما در تحقیق کتابخانه ای، حوزه کار محقق، کتابخانه و اسناد و مدارک است و با محیط بیرونی کارندارد.اصلی ترین ابزار در این روش کتاب و امثال آن است و گام مهم در این روش انتقاد کتاب و اسناد مکتوب است.محقق باید کتاب شناس باشد به عبارتی مسائلی نظیر اطمینان از صحت انتساب کتاب و مطالب آن،عدم دخل وتصرف در مطالب،انتخاب منابع درجه اول.محقق باید از منابع به دیده انتقاد و تدبر بنگرد، همه را حقیقت مسلم نپندارد، علوم انسانی همواره حوزه منازعات و مشاجرات بوده است.باید مطمئن شویم مطلب به صورت جدی از گوینده صادر شده باشد.

  ü  در روش تحقیق کتابخانه ای : 

   محقق از طریق فیش برداری به جمع آوری اطلاعات می پردازد  

   ونیز یکی از نظریه ها و مکاتب مهم را در این باب انتخاب کند و با معیار آن به نقد و تحلیل بپردازد.

3.      گردآوری مواد استدلال و منابع تحقیق

پس از عبور از دو مرحله ابتدایی محقق به معلومات خویش مراجعه می کندو از میان داشته های خود آنچه را که ارتباطی با فرضیه و مجهول وی دارند، برمی گزیند،مرتب می کند و مقدمات استدلال خود را تشکیل می دهد.

دراین جا نوع و میزان معلومات موثر می باشند، ونیز وارد بودن اوبه ابزار روز. 

ü       معلومات عمومی محقق و زمینه های مطالعاتی او موثر اما ناکافی است.جستجوی محققانه 

 ازکتابشناسی ها آغاز می شود که در باب موضوع خاصی می باشد. ریشه تاریخی کتابشناسی به قرن چهارم هجری باز می گرددبا آنکه کتابشناسی و فهرست نویسی در تمدن اسلامی سابقه دیرینه دارد،اما فهرست نویسی به سبک نوین برگرفته از شیوه کار غربیان است. 

ü   امتیازات کتاب و مقاله:

          حوزه مسائل و موضوعات مقاله محدودتر از کتاب است و زمان کمتری را برای تالیف می طلبد. 

            سرعت انتشار مقاله سبب می شود که مطالب آن سریعتر از مطالب کتاب به دست خوانندگان برسد.

      چند نکته در مورد منابع  

Ø       در به کارگیری منابع، اصالت با اعتبار منابع است نه تعدد آنها.

  Ø       فهرست منابع،نمودار اعتبار علمی نوشته و نشانگر اشراف نویسنده بر منابع است.

  Ø       محقق باید بکوشد که از قدیمی ترین منابع و جدیدترین تحقیقات استفاده کند. 

  4.      تنظیم مطالب و نتیجه گیری

           مشکلات تنظیم مطالب

  Ø به خاطر نداشتن طرحی برای تحقیق است، اگر محقق فرضیه ای برای خود داشته باشد و بداند در جستجوی چیست،آنگاه خود مطالب ومنابع زبان می‌گشایند و می‌گویند که با آنها چه می شود کرد.

  Ø مشکل دیگر کم توانی در اندیشیدن است البته این به معنای نقص قوه عقلانی نیست، بلکه مقصود عدم ورزیدگی در تعقل است. 

نویسنده به وجه مفارق مقاله های علمی و مقاله های عمومی و اجتماعی می پردازد و به دسته سومی اشاره می کند که میان این دو قرار دارند. 

Ø       نویسنده بعد از مراحل پژوهش به شیوه ارائه مطالب می پردازد که رعایت نکاتی لازم است:

خلاصه مقاله اکرم جودی